Dociekliwy turysta

Wielki Kanał Brdy

Wielki Kanał Brdy jest najciekawszym, wielkoobszarowym systemem technicznym, należącym do kompleksu łąkowego umiejscowionego pomiędzy dorzeczem Brdy i Wdy, na granicy obecnych województw pomorskiego i kujawsko - pomorskiego. Była to przez wiele dziesiątków lat znacząca, zmeliorowana baza paszowa, o niemałym znaczeniu gospodarczym. Kompleks ten, zwany Łąkami Czerskimi, miał powierzchnię ok. 2 000 ha. Dla pozyskania ludności, która znalazła się pod zaborem pruskim podjęta została decyzja o pobudzeniu rozwoju gospodarczego obszaru obecnych Borów Tucholskich. Uwzględniając istniejące zasoby i sposób zagospodarowania terenu, racjonalne wydało się wykształcenie łąkarstwa, jako podstawy rozwoju hodowli i innych dziedzin rolnych. Ponieważ główną przeszkodą był znaczny deficyt wody, należało ten problem rozwiązać. Najciekawszym obszarem, dającym do dziś świadectwo podjętym w dalekiej przeszłości działaniom jest obszar łąkarski zasilany Wielkim Kanałem Brdy niosącym część wód Brdy, spiętrzonych zaporą Mylof. Kanał ten zbudowano w latach 1842 - 1848 wraz z przedłużającym go kanałem nawadniającym, zwanym Małym Kanałem Brdy. Kanały te doprowadzały wodę do terenów wyznaczonych do prowadzenia upraw łąkarskich, zlokalizowanych na rozległej pochyłości terenowej, pomiędzy wsią Barłogi i położonym kilka kilometrów niżej korytem Brdy. Odpowiednie, przestrzenne rozprowadzenie wody możliwe było dzięki bardzo rozbudowanej sieci zastawek, rowów zasilających i nawadniających. Stosowano zarówno nawadnianie wgłębne, będące wynikiem wsiąkania doprowadzanej wody w podłoże gruntowe jak i powierzchniowe polegające na zalewaniu wytypowanych obszarów łąkowych. Od doświadczenia i zaangażowania bardzo wielu ludzi obsługujących i konserwujących ten system zależały coroczne plony co skutkowało powodzeniem hodowli bydła i koni. Opisany system przestał być potrzebny w latach 60. XX wieku. Dziś jego elementy wykorzystywane są zarówno turystycznie, wypoczynkowo jak i gospodarczo (elektrownia „Zielonka”, hodowla pstrąga, nawadnianie niektórych łąk).

Poniżej zestawiono podstawowe informacje najczęściej interesujące wycieczkowiczów. Numeracja obiektów odpowiada mapce znajdującej się w opakowaniu filmu.

• [1] Gdzie skręcić do zapory - patrz współrzędne GPS na mapce w pudełku
  
• [2] Stopień wodny Mylof      Stopień wodny Mylof usytuowany w odległości 5 km od wsi Rytel znajdującej się przy drodze krajowej nr 22 Starogard Gdański - Chojnice, składa się z zapory ziemnej, jazu głównego, jazu zasilającego Wielki Kanał Brdy, jazu zasilającego małą elektrownię wodną, oraz jazu zasilającego ujęcia wody dla Zakładów Hodowli Pstrąga.
  Zapora ziemna spiętrza Brdę do wysokości ok. 12 m w stosunku do jej pierwotnego poziomu. Dzięki temu możliwe jest grawitacyjne zasilanie odległych o ok. 30 km łąki. Przed zaporą powstało rozlewisko, zwane jeziorem Mylof. Jest to najstarszy sztuczny zbiornik wody w Polsce, o powierzchni ok. 10 km².
  Jaz główny, przelewowy, górno przepływowy, wykonany w postaci dwóch zasuw, obsługiwanych przez silniki elektryczne (lub awaryjnie - ręcznie). Służy do regulacji ilości wody, napływającej do Wielkiego Kanału Brdy, elektrowni i hodowli ryb. Woda za jazem spływa do poziomu Brdy po kaskadowej pochylni. W przeszłości drzewo pozyskiwane w otaczających lasach spławiano aż do zapory, gdzie sezonowało się w wodzie. Do lat siedemdziesiątych XX. wieku konstrukcja zapory umożliwiała dalszy transport drzewa do położonej 10 metrów niżej Brdy i dalszy spław do tartaków w Rytlu. Po przebudowie zapory tej możliwości już nie ma.
• [2a] Mała elektrownia wodna wraz z jazem zasilającym zbudowana w latach 90. XX wieku i zlokalizowana na południe od jazu głównego zapory Mylof. Woda doprowadzana jest podziemnym kanałem do turbinowych zespołów prądotwórczych o łącznej mocy 800 kW ( w budynku). Z elektrowni woda uchodzi do Brdy.
• [3] Jaz zasilający Wielki Kanał Brdy, dolnoprzepływowy, zbudowany z czterech zasuw, umożliwia prowadzenie dokładnej regulacji ilości wody wpływającej do tego kanału. Kilka metrów na południe widoczny mały jaz zasilający ujęcie wody dla sąsiadującego Zakładu Hodowli Pstrąga.
  Wielki Kanał Brdy Biorący początek w punkcie [3], zasilany wodami Brdy, ma ok. 21 km długości, 20 m szerokości i do 1,5 m głębokości. W wykopie przebiega na długości 14 km, a 7 km w nasypie. Woda płynie w nim bardzo powoli, nie przekraczając 0,3 m/s, z wydajnością do 9 m³/s. Biegnie wśród pięknych lasów i pól. Po drodze, w Fojutowie, poprowadzony jest akweduktem ponad Czerską Strugą. Kończy się niewielkim rozlewiskiem w malowniczej wiosce Barłogi, pełniącym funkcję buforowego magazynu wody (tzw. rozrządu wodnego), zasilającego kanały rozpływowe, nawadniające wyznaczone, okoliczne łąki. Najważniejsze z nich to Mały Kanał Brdy i Węgornia.
• [4], [5] Gdzie skręcić szukając Fojutowa - patrz współrzędne GPS na mapce załączonej do płyty DVD
• [6] Akwedukt w Fojutowie dojazd drogą asfaltową do dużego kompleksu hotelowo - rekreacyjnego, gdzie na parkingu trzeba zostawić samochód. Dalej pieszo, ok. 1 km utwardzoną drogą do akweduktu, tj. rodzaju mostu, przeprowadzającego wody Wielkiego Kanału Brdy 9 metrów ponad małym ciekiem - Czerską Strugą. Zbudowany wraz z Kanałem największy tego rodzaju obiekt inżynierski w Polsce ma długość 75 m i szerokości ponad 20 m.
• [7] Gdzie skręcić szukając wsi Barłogi - patrz współrzędne GPS na mapce.
• [8] wieś Barłogi, a w niej:
  Zbiornik rozrządu wody w istocie będący niezbyt dużym rozlewiskiem zamykającym Wielki Kanał Brdy, magazynującym zapas wody do zasilania poszczególnych kanałów nawadniających łąki. Dwa z nich nawadniały łąki w bezpośrednim sąsiedztwie wsi, jeden niedokończony (tzw. suchy), kanał zwany Węgornią oraz Mały Kanał Brdy, stanowiący wyraźne przedłużenie Wielkiego Kanału i nawadniający dość duże obszary łąkowe w odległości do 10 km od Barłogów.
  Mały jaz „Węgornia” Jaz dolnoprzepływowy z dwoma zasuwami napędzanymi ręcznie. Reguluje ilość wody podawanej z rozlewiska Barłogi do części nawadnianych łąk. Nazwa węgornia, pochodzi od stosowanego tu w przeszłości pułapkowego urządzenia do połowu węgorzy. Węgornia nawadnia okoliczne łąki, przepływa pod akweduktem „Barłogi” i uchodzi do jeziora Białego.
  Duży jaz „Barłogi” Zabudowany w mostku drogowym jest początkiem kanału nawadniającego, zwanego Małym Kanałem Brdy. Konstrukcja dolnoprzepustowa , wyposażona w cztery zasuwy regulacyjne poruszane ręcznie. Służy do regulacji ilości wody kierowanej do położonych niżej łąk. Obecnie tylko część tych wód pełni funkcje nawadniające, pozostała zaś ilość zasila małą elektrownię wodną „Zielonka”, usytuowaną w ujściu kanału do Brdy.
  Mały Kanał Brdy Ma długość ok.10 km, szerokość 9 m i głębokość do 1 m. Na całej długości zlokalizowane były pobory wody zasilające bardzo rozbudowaną sieć małych rowów, kanałów i poletek nawadniających okoliczne łąki. Kanał ten przepływa przez dwa niewielkie akwedukty – w pobliżu osady Barłogi (akwedukt „Barłogi”) i wsi Klocek (akwedukt „Klocek”). Około 500 m przed ujściem do Brdy, Mały Kanał Brdy jest wprowadzony do podziemnego rurociągu zasilającego małą elektrownię o nazwie „Zielonka”.
• [9] Akwedukt „Barłogi” Przeprowadza wody Małego Kanału Brdy nad krzyżującą się z nim Węgornią. Należy szukać w okolicy wsi  Barłogi. Budowla o wiele mniejsza niż akwedukt w Fojutowie. W ostatnich latach zrewitalizowany. Współrzędne GPS - mapka załączona do płyty DVD.
• [10] Akwedukt „Klocek” Przeprowadza wody Małego Kanału Brdy nad ciekiem łączącym Jezioro Grzybiec z Jeziorem Białym, zbudowanym z myślą o nawadnianiu części łąk. Jest to w istocie niewielki przepust, nad którym przepływa wspomniany, mały ciek. Zlokalizowany w okolicy wsi Klocek. Współrzędne GPS - mapka załączona do płyty DVD.
• [11] Gdzie skręcić szukając elektrowni „Zielonka” i urządzeń nawadniających - patrz współrzędne GPS na mapce
• [12] Nadleśnictwo Woziwoda, początek ścieżek edukacyjnych i kompleks wypoczynkowo -turystyczny
• od [13] do [14] Urządzenia nawadniające Czynne lub nieczynne konstrukcje drewniane lub murowane, umożliwiające zamocowanie zastawek regulujących rozpływ wody na poszczególne obszary łąkowe. Z całego systemu tych urządzeń pozostała ograniczona ilość (odbudowana lub w formie pierwotnej) zlokalizowana wzdłuż Małego Kanału Brdy.
• [14] Mała elektrownia wodna „Zielonka” Zbudowana w 2000 r. nad lewym brzegiem Brdy i zasilana wodą Małego Kanału Brdy, poprzez rurociąg podziemny, poprowadzony na ostatnim, półkilometrowym odcinku tego kanału. Łączna moc zainstalowana wynosi 530 kW.
  Własność prywatna.

Biesek P., Ellwart J., Stelmaszyńska M., Wencel W.: „Wielki i Mały Kanał Brdy. Wydawnictwo „Region”, Gdynia 2010. www.wydawnictworegion.pl

• Możliwość kupna pstrągów żywych, wędzonych, mrożonych, konserw, itp. - sklep www.pstrag-mylof.pl
• Bar Aga, przy zaporze Mylof - dania polskie, rybne, owoce morza, sklepik - (052) 398 54 99
• Pole namiotowe przy leśniczówce MYLOF (52) 398 51 85, 694 439 418.
• strona Urzędu Gminy Czersk - aktualna baza żywieniowa, hotele i miejsca noclegowe, atrakcje : www.czersk.pl
• wpisz do wyszukiwarki „Legbąd noclegi” lub „Barłogi noclegi”.
• informacja turystyczna w Tucholi : www.it.tuchola.pl
• zajazd w Fojutowie ( hotel, gospoda, konie, gokarty, stok narciarski, skansen, baseny kąpielowe,   sprzęt wodny, i inne atrakcje): www.zajazd-fojutowo.pl
• nadleśnictwo Woziwoda: patrz: www.woziwoda.torun.lasy.gov.pl : ścieżki edukacyjne, zielona    szkoła, stanica wodna