Dociekliwy turysta

Latarnie morskie polskiego wybrzeża

Film poświęcony jest latarniom morskim na współczesnym polskim wybrzeżu. Mimo, że w obszarze bezpieczeństwa żeglugi przybrzeżnej odgrywają one obecnie drugoplanową rolę, są równocześnie ozdobą obszarów nadmorskich przyciagającą turystów. Budowle te powstały w większości w XIX wieku, wspomagając w istotny sposób nawigację w pobliżu brzegu morskiego. Świat musiał umieć sobie radzić bez GPS-u. Zdecydowana większość latarni, o których mowa, jest dostępna dla zwiedzających. Poza imponującą przeważnie ilością schodów do pokonania i nierzadko pięknych widoków z galerii otaczającej laternę, turysta nie ma zbyt wiele okazji by dowiedzieć się w jaki sposób w praktyce światło latarni pomagało żeglarzom. Film pozwala popatrzeć na latarnie oczami “wilka morskiego”, tj. w oparciu o zasady locji, o której przeciętny “Kowalski” mało co wie. Ponadto, umieszczona w filmie krótka prezentacja każdej z latarni pozwala zorientować się, czy bezpośrednie odwiedziny, wymagające nikiedy znacznego wysiłku, okażą sie przysłowiowym “strzałem w dziesiątkę”.
Pomocą jest załączony do filmu plan lokalizacyjny obiektów jak i miniatury fotograficzne. Zamieszczono również współrzędne GPS dla poszczególnych latarni, co ułatwi ich wyszukiwanie w terenie. Wszystkich, którzy jeszcze nie próbowali wykorzystania w tym celu bardzo użytecznych aplikacji smartfonowych, zapraszamy do zakładki Poradnik terenowy. Historia wszystkich latarni morskich jest dosyć podobna. Budowano je w miejscach pozwalających wspomóc żeglarzy w pokonaniu niebezpiecznych nurtów, pływów czy też raf i płycizn. Od wieków problemem było źródło światła, które powinno nieprzerwanie emitować silny strumień w kierunku morza. Przez całe wieki nie znaleziono odpowiedniego rozwiązania. Próbowano spalać różnorodne substancje, najczęściej w postaci olejów. Uzyskiwany zasięg światła był jednak bardzo mały, a ciągłe uzupełnianie materiału podlegającego spalaniu sprawiało znaczne kłopoty logistyczne. Przykładowo, w sąsiedztwie latarni magazynowano wiele ton substancji palnych, które trzeba było stale wnosić po schodach na poziom laterny. Próby mechanizacji tych codziennych czynności nie doprowadziły do oczekiwanych rozwiązań. Podobne truności dotyczyły wdrażania sposobu nadawania światłu odpowiedniej charakterystyki. Uzyskanie precyzyjnego czasu świecenia i wygaszenia widzianego od strony morza jako “miganie latarni” stanowiły podobnie trudną barierę do pokonania. Wszystkie te problemy skończyły sie z chwilą pojawienia się prądu elektrycznego. Pozwolił on na wprowadzenie mocnego i niezawodnego źródła światła wraz z całym systemem jego wykorzystania do zapewnienia bezpieczeństwa żeglugi. Mimo to nie udało się zaradzić znacznym, okresowym zanikom zasięgu świecenia z powodu mgieł, zachmurzenia oraz opadów śniegu i deszczu. Próby pokonania tych trudności sprowadzały się do stosowania tzw. tyfonów, czyli buczków emitującym charakterystyczne, okresowe dźwięki o niskiej częstotliwości a także emitowania sygnału radiowego, w postaci nadawanego alfabetem Morse’a kodu identyfikującego latarnię (kilka liter lub cyfr). Rozwiązań tych już nie ma.
Film nie odnosi się do tak odległej przeszłości. Rozwiązania historyczne prezentowane są w niektórych latarniach naszego wybrzeża w postaci ciekawych ekspozycji, a także w nielicznej literaturze tematu. Zadaniem filmu jest pomóc zrozumieć do czego w czasach GPS-u mogą byc przydatne latarnie oraz jakie wartości historyczne i estetyczne reprezentują. Poniżej zestawiono podstawowe informacje najczęściej interesujące wturystów. Numeracja obiektów, np [6] odpowiada oznaczeniom zamieszczonym na mapce znajdującej się w opakowaniu filmu. Są tam podane współrzędne GPS i miniatury fotograficzne, ułatwiające identyfikację poszczególnych budowli w terenie i opisy dojść.

[1] Latarnia morska “Świnoujście” .Oddana do użytku w 1857 r. Dojazd dość skomplikowany. Patrz: informacje na mapce w pudełku filmu. Wybór miejsca ulokowania latarni nie był przypadkowy. Pierwsze próby wprowadzenia sygnalizacji ostrzegawczej odnotowano juz w XII wieku. Istniejąca latarnia zyskała zasilanie elektryczne w I połowie XX wieku. W budynku ulokowano muzeum latarnictwa. W okolicy znajduje się Muzeum Obrony Wybrzeża w Świnoujściu (fort Gerharda) i Muzeum Podziemne Miasto na wyspie Wolin.
[2] Latarnia morska “Kikut”. Znajduje się na zalesionej wydmie. Dojście do latarni to ponad kilometrowy spacer lasem, przez wznoszący się teren. W XIX wieku był to punkt widokowy, skąd wywodzi się nazwa (niem: kiekturm). W związku z rozwojem żeglugi w rejonie portu Szczecin – Świnoujście wieża widokowa została przebudowana na latarnię morską, uruchomioną w 1962 r. Latarania jest bezobsługowa, z awaryjnym zasilaniem akumulatorowym. Jest wpisana do sieci stacji automatycznie monitorujących ruch statków w strefie przybrzeżnej. Nie ma możliwości zwiedzania.
[3] Latarnia morska “Niechorze”. Znajduje się we wsi Niechorze. Oddana do użytku w 1866 r. Była wyposażona w agregat prądotwórczy i maszynę parową obsługującą buczek mgłowy. Do czasu wprowadzenia elektryczności mechanizm nadający światłu latarni ustaloną charakterystykę miał napęd obciążnikowy, podobny do zasilania zegara. Obciążnik przemieszczał się pionowo w przestrzeni pomiędzy schodami, na całej wysokości wieży. W czasie II wojny światowej latarnia doznała nieznacznych zniszczeń. Uruchomiono ją ponownie w 1948 r. Latarnia ma nadal awaryjny agregat prądotowórczy. Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków i do sieci stacji automatycznie monitorujących ruch statków w strefie przybrzeżnej. Zwiedzanie możliwe. W internecie można oglądać obraz z kamerki WEB. W sąsiedztwie jest park miniatur latarni morskich.
[4] Latarnia morska “Kołobrzeg”. Zlokalizowana w portowej części miasta, przy ruchliwym bulwarze, w ujściowej części rzeki Parsęty. Do roku1610 miasto należało do związku hanzeatyckiego. Ruchliwy port wymagał dobrego oznakowania nawigacyjnego, stąd pierwsze oznakowanie świetlne założono w 1666 r. W II połowie XIX wieku na budynku stacji pilotów założono stałe światło, wprowadzone do locji w 1878 r. W XVIII wieku obszar ujściowy rzeki ufortyfikowano. Nowy budynek latarni wzniesiono w 1909 r., zaś wysadzono w marcu 1945 r. Kolejny budynek latarni zbudowano tuż po zakończeniu II wojny światowej, w nowej lokalizacji. Do 1995 r. obiekt pełnił również funkcję radiolatarni. Latarnię można zwiedzać. Ma zainstalowaną kamerę internetową.
[5] Latarnia morska “Gąski”. Znajduje się we wsi Gąski, bardzo blisko morza. Latarnia zbudowana została w 1878 r., wpisana do rejestru zabytków i objęta systemem automatycznego monitoringu ruchu statków. Obiekt stanowi element jednorodnego architektonicznie zespołu budynków (budynek mieszkalny, dwa budynki gospodarcze, mur ceglany). Latarnię można zwiedzać.
[6] Latarnia morska “Darłowo”. Zlokalizowana jest w Darłówku - północnej, nadmorskiej dzielnicy Darłowa i sąsiaduje z ujściowym odcinkiem rzeki Wieprzy. Latarnia wraz z budynkiem stacji pilotów powstała w końcu XIX wieku (1885). Jej usytuowanie jest bardzo niekorzystne dla trwałości budynku, gdyż w czasie jesiennych i zimowych sztormów jest on zalewany lub skuty lodem. Latarnię można zwiedzać. Warto pamiętać, że nieodległym Darłowie znajduje się ciekawy zamek średniowieczny, siedziba muzeum regionalnego.
[7] Latarnia morska “Jarosławiec”. Zbudowana we wsi Jarosławiec w 1838 r., na wzniesieniu, w odległości 400 m od morza. Jest wpisana do sieci stacji automatycznie monitorujących ruch statków w strefie przybrzeżnej. Znajduje sie na liście obiektów zabytkowych. Latarnię można zwiedzać.
[8] Latarnia morska “Ustka”. Znajduje się w portowej części Ustki, w ujsciowej części rzeki Słupii.W 1892 r. zbudowano stację pilotów, wyposażoną w światło nawigacyjne w wieży. Obiekt nie uległ wojennym zniszczeniom i od 1945 r. latarnia wznowiła pracę. Znajduje się na liście obiektów zabytkowych.
[9] Latarnia morska “Czołpino”. Latarnię ustawiono na najwyższej wydmie Słowińskiego Parku Narodowego, pomiędzy dwoma dużymi jeziorami przybrzeżnymi: Gardno i Łebsko. Materiały budowlane dostarczano drogą morską a latarnię otwarto w 1875 r. Zabudowania gospodarcze zlokalizowano u stóp wydmy. Duży dom dla trzech latarników zachował się do dzisiaj. Latarnia przetrwała w pierwotnej formie architektonicznej. Z latarni widoczne wędrujące wydmy. Latarnie można zwiedzać, jednak trzeba kupić również bilet wstępu do Parku Narodowego. Jest wpisana do sieci stacji automatycznie monitorujących ruch statków w strefie przybrzeżnej. Latarnię można zwiedzać, jednak trzeba pamiętać że dojście do niej jest męczące.
[10] Latarnia morska “Stilo”. Znajduje się 1000 m od brzegu morskiego, na zalesionej wydmie, kilka kilometrów od wsi Sasino. W połowie XIX wieku zbudowano drewnianą stawę o wysokości 20 metrów, pomalowaną w biało czerwone pasy. Ze względu na wzrost natężenia ruchu statków w przyległych akwenach, zbudowano w sąsiedztwie nowoczesną latarnię morską, która oddano do użytku w 1904 r. Zastosowano bardzo nietypową konstrukcję pierścieniową, zbudowaną z szesnastobocznych, skręcanych ze sobą elementów żeliwnych. Wewnątrz, zamiast tradycyjnej przestrzeni otoczonej klatką schodową zainstalowano rurę stalową o dużej średnicy, co usztywniło całą konstrukcję. Stanowiła ona równocześnie kanał transportowy i technologiczny (napęd przesłon obrotowych). Obok znajdują się budynki mieszkalne, magazynowe i techniczne (maszynownia). Dodatkowym wyposażeniem latarni był tyfon mgłowy, ustawiony na plaży. Wieża fundamentowa tego urządzenia została wykorzystana później do budowy latarni w Jastarni. Budowla jest jedną z dwóch polskich całkowicie metalowych latarni. Latarnię można zwiedzać
[11] Latarnia morska “Rozewie”. Latarnia znajduje się w Rozewiu koło Jastrzębiej Góry. W 1822 r. wybudowano tzw. starą latarnię (zwaną “pierwszą”), jednak w następnych latach zdarzały się pomyłki nawigacyjne, wynikające z mylenia jej świateł ze światłem latarni “Hel”. Ponieważ skutkowało to wypadkami, w 1875 r. oddano do użytku “nową” latarnię Rozewie, zbudowaną obok “starej”. Obie latarnie miały identyczne charakterystyki i świeciły aż do 1910 roku. Ze względu na postęp w technice świetlnej, “nowa” latarnia stała sie niepotrzebna i wyłączono ją z eksploatacji. Obecnie w Rozewiu jest Muzeum Latarnictwa będące filią Muzeum Morskiego w Gdańsku. Latarnia “Rozewie” jest obecnie obiektem zabytkowym. Spełnia nadal funkcje nawigacyjne a także jest wpisana do sieci stacji automatycznie monitorujących ruch statków w strefie przybrzeżnej.
[12] Latarnia morska “Jastarnia”. Znajduje się w centrum miasta i jest drugą całkowicie metalową latarnią w Polsce. Pierwszą jej wersję oddano do użytku w 1938 r., jednak w 1939 r. wysadzili ją polscy obrońcy niszcząc w ten sposób punkt namiarowy niemieckiej artylerii. W 1950 r., w oparciu o elementy konstrukcyjne buczka mgłowego latarni “Stilo”, odtworzono pierwotna latarnię. Jest to latarnia bezobsługowa, emitująca światło zarówno w kierunku otwartego morza jak i Zatoki Gdańskiej. Nie można jej zwiedzać ze względu na bardzo wąską klatkę schodową.
[13] Latarnia morska “Hel”. Stoi na południowo – wschodnim obrzeżu miasta. Miejsce to było neralgicznym punktem nawigacji już od XVI wieku, tj. gdy port w Gdańsku nabrał znaczenia. W kolejnych latach uruchamiano kolejne punkty oświetleniowe, jednak nie spełniały swej roli. Pierwsza murowana konstrukcja o odpowiedniej wysokości powstała w 1827 roku. Światło elektryczne wprowadzono dopiero w 1938 r., poprawiając równocześnie kolorystykę elewacji. Polskie wojsko wysadziło latarnię w połowie września 1939 r., w celu utrudnienia Niemcom wykonywania namiarów artyleryjskich. Odbudowali ją w 1942 r. Niemcy. Od 2003 na latarni znajduje się także radar brzegowy Systemu Kontroli Ruchu Statków „Zatoka Gdańska” oraz system automatycznej identyfikacji statków.
[14] Stawa “Sopot”. Budowla zwana obecnie “latarnią morska w Sopocie” powstała dość przypadkowo. Powstający od poczatku XX wieku kurort doczekał się wtedy zakładu balneologicznego, który po wojnie słuzył mieszkańcom jako łaźnia. Dobudowano wysoki komin, który powodował uciązliwe zadymienie okolicy. Gdy rozwiązano ten problem, komin, ze względów estetycznych obudowano wieżą widokową. Zainstalowane tam światło miało ograniczony zasięg i dopiero od 1977 r., gdy ze względu na potrzeby żeglugi turystycznej zwiększono go do 31 km, obiekt zaliczono do latarni morskich. Obecnie od kilku lat światło latarni ma zasięg 13 km i nie spełnia wymogów nawigacyjnych stawianych tego rodzaju obiektom. Zgodnie z nomenklaturą jest to tzw. stawa. Zachował sie jednak lokalny zwyczaj nazywania tego obiektu latarnia morską.
[15] Latarnia morska “Nowy Port”. Znajduje się w gdańskiej dzielnicy Nowy Port, obok kapitanatu portu. Zbudowana w 1894 r. wieża ceglana na planie ośmiokąta. Na latarni zamontowano tzw. kulę czasu, dzięki której przekazywano statkom stojącym na redzie sygnał o wybiciu godziny 12.00. Procedury tej zaprzestano w 1921 roku. Latarnię wyłaczono z eksploatacji w 1984 r., ze względu na uruchomienie nowoczesnej latarni o dużo lepszych parametrach w pobliskim Porcie Północnym. Obecnie jest to obiekt prywatny promujący wiedzę o latarnictwie.
[16] Latarnia morska “Port Północny” W związku z uruchomieniem w latach 70. XX wieku Portu Północnego wzniesiono budynek Kapitanatu Portu w formie wieży o wysokości 56 metrów. W celu wykorzystania jej jako latarni morskiej, dobudowana została laterna wraz z odpowiednim wyposażeniem. Latarnia ta, zwana również latarnią morską “Gdańsk” została uruchomiona w 1984 r. przejmując rolę latarni w Nowym Porcie. Latarni nie można zwiedzać.
[17] Latarnia morska “Krynica Morska”. Latarnia ta, zwana również “Strazniczką mierzei” znajduje się we wschodniej części miasta, na wysokiej wydmie. Uruchomiona w 1895 r. wytyczała drogę z Gdańska do Piławy. W 1938 r. wprowadzono zasilanie elektryczne. W 1945 r. została wysadzona przez Niemców, zaś w 1951 r., po odbudowie przywrócono ją do eksploatacji. Jest wpisana do sieci stacji automatycznie monitorujących ruch statków w strefie przybrzeżnej.


Bliza – latarnia morska w gwarze kaszubskiej
Kabotaż – żegluga w pasie od brzegu polskiego do 8 stopnia długości geograficznej wschodniej
Locja - dział wiedzy opisujący wody żeglowne oraz wybrzeża z punktu widzenia bezpiecznej i sprawnej żeglugi. Obejmuje zarówno morskie jak i śródlądowe drogi żeglowne oraz ich otoczenia. Umożliwia przejście trudnych nawigacyjnie akwenów i szlaków oraz opisuje porty wraz z ich otoczeniem i prowadzące do nich tory wodne.
Locja morska – zbiór informacji uzupełniających mapy morskie wydawanych w postaci ksiąg locji (w wersji tradycyjnej oraz cyfrowej). Są to opisy akwenów (dno, prądy morskie, pływy), charakterystyczne elementy linii brzegowej, znaki nawigacyjne, spotykane lokalnie warunki pogodowe, miejscowe przepisy, lokalna terminologia fachowa, miejsca zaopatrzenia statku, itp. Opisane są również lokalne zagrożenia i miejsca niebezpieczne. Księgi locji wydawane są przez wiele państw morskich. W Polsce są opracowywane przez Biuro Hydrograficzne Marynarki Wojennej.
Mm – mila morska, tj. ok. 1852 m
Pława (boja) – pływajacy znak nawigacyjny, zakotwiczony na stałe w określonym miejscu. Może być wyposażona w światło, buczek, deflektor radarowy.
Stawa – stojący na lądzie znak nawigacyjny, wyposazony jak pława
Tyfon –sygnalizator dźwiękowy podobny do gwizdka w którym dźwięk wytwarzany jest przez strumień powietrza lub pary. Używany w żegludze jako sygnał akustyczny lub mgłowy.
Radiolatarnia – niestosowany już sposób ułatwienia nawigacji poprzez wysyłanie określonego sygnału radiowego (np. kodu liczbowego). W komunikacji morskiej służył do lokalizowania położenia statku. Często była instalowana na latarniach morskich.

Zasięg światła latarni morskiej, podawany zwykle w milach morskich lub w kilometrach. Oznacza odległość teoretyczną, z którem w nocy można zobaczyć światło latarni, wyposażonej w konkretny zespół oświetleniowy (żarówka o dużej mocy, układ luster lub soczewek). W rzeczywistości na zasięg ma wpływ wiele czynników, takich jak czystość powietrza, obecność mgły, opady deszczu lub śniegu, cechy obserwowanego obiektu, właściwośći wzroku obserwatora itp. Ponadto, zakrzywienie kuli ziemskiej sprawia, że widoczny z określonej wysokości nad powierzchnią morza horyzont, rzoumiany jako granica widzialności będzie inny dla obserwatora na jachcie (np. 5 km) a inny dla obserwatora na mostku dużego okrętu (np. 35 km). Z tych powodów, mimo że podawany zasięg latarni wynosi np. 40 km, obserwator z jachtu zobaczy ją dopiero, gdy krzywizna ziemi na to pozwoli, tj. np. z 5 kilometrów.

Bielicki K. : Latarnie polskiego wybrzeża. Region. Krajoznawcze vademecum turysty.
Kuliński J.: Polskie porty otwartego morza. Przewodnik dla żeglarzy. Novator. Kartuzy 2003.
Komorowski A.F., Pietkiewicz I., Szulczewski A.: Morskie drogowskazy polskiego wybrzeża. Fundacja Promocji Przemysłu Okrętowego i Gospodarki Morskiej. 2011.
Baczyńska R.: Polskie latarnie morskie i ich związek z gospodarką turystyczną. Praca magisterska, Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy, 2010 r. Dostęp w internecie.



Strony internetowe:
http://www.fort-gerharda.pl
http://www.podziemne-miasto.pl