Dociekliwy turysta

Poradnik terenowy

Najczęściej stosowane w turystyce mapy drukowane to atlasy samochodowe i mapy topograficzne.

Wykorzystanie atlasu do planowania drogi przejazdu jest wygodniejsze niż stosowanie nawigacji. Dla potrzeb turystycznych korzystaj z atlasów z najmniejszą spotykana w sprzedaży skalą, tj. 1: 200 000, co gwarantuje dostęp do największej ilości danych o terenie. Dostępne na rynku atlasy samochodowe znacznie różnią się między sobą i warto przed kupnem dokonać ich oceny poprzez ogląd sposobu pokazana jakiejś dobrze znanej Ci okolicy.

Jeśli osiągnięcie celu wycieczki wymaga poruszania się po terenie odległym od głównych dróg przelotowych atlas samochodowy traci użyteczność, zawiera bowiem zbyt mało informacji o terenie, w który musimy „wniknąć”. Zapobiega temu odpowiednio dobrany arkusz (lub arkusze) map topograficznych, dostępnych niekiedy w księgarniach lub wymagających zamówienia drogą internetową (patrz: Informacje ogólne). Warte polecenia są mapy w skali 1: 25 000 lub 1: 50 000. Użycie map dokładniejszych (np.o skali 1:10 000) wymaga stosowania zbyt dużej ilości arkuszy, zaś wybór skali 1:100 000 jest równoznaczny z rezygnacją z wielu użytecznych informacji o zwiedzanym terenie.

    Używanie w terenie map topograficznych w wersji papierowej ma wiele zalet. W odróżnieniu od omówionych w dalszym tekście map cyfrowych, dostępnych w smartfonach, nie grozi wyczerpanie się baterii i pozostanie w terenie bez jakiejkolwiek informacji. Problemy mogą się również pojawić w przypadkach utrudnionej łączności z satelitami (jeśli używamy GPS w lasach lub przy złej pogodzie). Najbezpieczniejsze jest stosowanie papierowych sekcji map topograficznych, wsparte okresowym wykorzystaniem nawigacji satelitarnej, dostępnej w smartfonie. Podstawowa wiedza niezbędna do efektywnego wykorzystania map sprowadza się do umiejętności: - zorientowania mapy w terenie, - odczytania znaków topograficznych, - obliczenia odległości do pokonania.

Co to znaczy zorientować mapę ?
Właściwe zorientowanie mapy jest podstawą poruszania się w terenie.
Jest to takie ustawienie arkusza mapy, by umiejscowienie wszystkich symbolicznie pokazanych obiektów dokładnie odpowiadało ich usytuowaniu w terenie. Jeśli zatem znajdując się w lesie mamy po lewej stronie jezioro, to po właściwym zorientowaniu mapy, „rysunkowe” jezioro też będzie po lewej stronie od zaznaczonego na niej miejsca naszego postoju. Dopiero po zorientowaniu mapy możemy mieć pewność gdzie położone są odległe miejsca by wyznaczyć kierunek marszu, dokładnie określić odległość oraz oszacować czas osiągnięcia celu.
Zorientowanie mapy można przeprowadzić w oparciu o:
- widoczne obiekty charakterystyczne, takie jak wieś, kościół, rzeka, linia wysokiego napięcia czy też tory kolejowe, lub
- wskazanie kompasu ( stosować, gdy nie widać obiektów charakterystycznych).

Co zrobić, gdy obiekty charakterystyczne są widoczne ?

• rozłóż poziomo odpowiedni arkusz mapy,
• ustaw go tak, by widziane obiekty charakterystyczne były umieszczone na arkuszu tak samo jak to widać w rzeczywistości (rysunek 1)
• zaznacz punkt w którym stoisz (na rysunku: czerwona kropka),
• teraz, dzięki zorientowanej mapie, wiesz co znajduje się poza zasięgiem twego wzroku i w którą stronę masz się udać.

Rysunek 1 - Właściwa orientacja mapy w terenie (kliknij rysunek aby powiększyć)

Co zrobić, gdy w zasięgu wzroku nie ma żadnego obiektu charakterystycznego
Sytuacja taka może się zdarzyć wśród pól lub lasów pozbawionych cech  charakterystycznych.
- ustal przy pomocy kompasu kierunek północny,
- rozłóż poziomo arkusz mapy w taki sposób, by górna krawędź arkusza skierowana była ku północy (najczęściej trzeba się obracać wraz z mapą  tak, by strzałka kompasu pokazywała jej górną krawędź
- zaznacz punkt w którym stoisz – wyszukanie tego punktu jest łatwiejsze gdy znajdziemy się  w miejscu charakterystycznym (np. na skrzyżowaniu dróg, przy moście lub przy kościele).
Gdy po zorientowaniu mapy i zaznaczeniu na niej miejsca pobytu ruszymy w dalszą drogę, warto okresowo zaznaczać na mapie chwilowe miejsca postoju. Pozwala to sprawdzić, czy faktycznie zbliżamy się do wyznaczonego celu.

Jak wyznaczyć kierunek północy w terenie ?
Dla potrzeb turystycznych wystarczające jest określenie kierunku północnego przy pomocy kompasu (busoli).
Nie będziemy zatem wchodzić w problem chodzenia „na azymut”, co wymaga poszerzonej wiedzy nt. północy geograficznej, magnetycznej i topograficznej. Nie będziemy również namawiać do obliczania deklinacji magnetycznej i podejmowania innych działań w celu bardzo dokładnego dojścia do wyznaczonego punktu. Naszym podstawowym narzędziem będzie kompas, który pozwoli nam wyznaczyć północ zgodnie z kierunkami świata na mapie i pozwoli nam uprawiać turystykę.
Kompas zwykły. Aby kompas właściwie pokazał północ należy przestrzegać następujących zasad:
= trzymać go w pozycji poziomej,
= nie stać blisko urządzeń emitujących pole magnetyczne (stacji transformatorowych, przewodów wysokiego    napięcia, itp.),
= nie trzymać kompasu w sąsiedztwie przedmiotów metalowych (garnki, nóż, itp),
= nie korzystać z kompasu w samochodzie, w którym działają pola elektromagnetyczne pochodzące od jego wyposażenia.
Kompas elektroniczny. Posiadacze smartfornów mogą wyszukać i zainstalować aplikację będącą elektronicznym kompasem. Taki kompas jest zawsze pod ręką. Warto jednak przeczytać instrukcję, gdyż dla uzyskania odpowiedniej dokładności wskazania trzeba wykonać niekiedy określone czynności kalibracyjne. Dla nabrania zaufania do telefonicznego kompasu, warto kilkakrotnie porównać jego wskazania ze wskazaniami przyrządu tradycyjnego.

Aby właściwie wykorzystać mapę topograficzną należy poznać przynajmniej podstawowe sposoby przedstawiania dróg, obiektów, rodzajów terenu. Zwykle arkusz mapy ma legendę, która ułatwia to zadanie. Pokazujemy przykładowy wycinek mapy z objaśnieniami typowych symboli. Inne oznakowania można znaleźć w internecie (rysunek 2).
Rysunek 2 - Wycinek mapy w skali 1 : 25 000 (kliknij rysunek aby powiększyć)




W wielu sytuacjach terenowych przydatna jest umiejętność wykorzystania mapy do określenia odległości do punktu docelowego. Pozwoli to oszacować czas marszu (lub jazdy) do wyznaczonego celu. Można również, na podstawie odległości, którą pokonaliśmy w terenie, znaleźć nasze położenie na mapie.
Skala mapy jest to informacja ile razy rzeczywiste odległości terenowe zostały zmniejszone na mapie.
Gdy skala mapy jest opisana jako np. 1: 15 000, oznacza to, że
1 centymetr zmierzony na mapie odpowiada 15 000 cm odległości w terenie (czyli 150 metrom)
Jeśli zatem zmierzona na mapie odległość wynosi 10 cm, to w terenie musimy pokonać 10 x 150 m = 1500 m.
Uwaga: Warto mieć w terenie małą linijkę do dokładnych pomiarów odległości na mapie. Gdy jej jednak nie mamy, warto pamiętać który z naszych palców ma na wysokości paznokcia szerokość ok. 1 cm i użyć go jako prymitywnej linijki. Można również „wyprodukować” doraźną linijkę z kawałka gazety, wizytówki lub tp. nanosząc na niej mniej więcej centymetrową skalę.
Gdy skala mapy nie jest opisana
Może się zdarzyć, że na posiadanej sekcji mapy nie ma skali. Żeby odzyskać jej użyteczność, należy określić długość wybranego odcinka wzorcowego w oparciu o:
- atlas samochodowy,
- pomiar licznikiem samochodowym,
- pomiar tzw. parami kroków.
W pierwszym przypadku, znajdujemy w atlasie najkrótszy odcinek drogi z opisanym kilometrażem oraz ten sam odcinek na arkuszu mapy. Mierzymy linijką oba odcinki. Te informacje umożliwią wyliczenie przybliżonej skali arkusza mapy.

Po obliczeniu długości trasy do pokonania można obliczyć czas podróży. Można to zrobić przyjmując, następujące średnie prędkości poruszania się w terenie:
- przeciętny piechur na dłuższym dystansie: od 4 do 5 km/h
- spokojna jazda rowerem - 15 km/h
- jazda przeciętnym samochodem po polnych lub leśnych drogach – 20 do 30 km/h.

Współczesne telefony internetowe wyposażone są w różne przydatne programy (tzw. aplikacje) ułatwiające poruszanie się w terenie. Przykład dla telefonu z systemem android pokazano na Fot.1.
Fot.1 Przykładowe aplikacje przydatne w terenie (kliknij rysunek aby powiększyć)

Po włączeniu odbiornika GPS (lewa, górna ikona), otwieramy „Mapy”. Wyświetlona zostanie jakaś dowolna mapa. Należy poczekać kilka minut, aż telefon zostanie dostrzeżony przez satelity. Po tym czasie należy użyć przycisku „zlokalizuj mnie” wg Fot.2.
Fot.2 Przydatne przyciski na tle wycinka mapy (kliknij rysunek aby powiększyć)

Mapy przemieszczą się, pokazując w końcu wycinek miejsca, w którym jesteśmy. Nasze położenie oznaczone zostanie niebieskim, pulsującym trójkącikiem. Jeśli teraz użyjemy przycisku „warstwy”, pokaże się plansza wyboru (Fot.3), gdzie wybieramy napis „Satelita”.
Fot.3 Wybór nakładki satelitarnej (kliknij rysunek aby powiększyć)

Po krótkim czasie pokaże się obraz z Fot. 2, na który stopniowo nałoży się satelitarny obraz tego obszaru (Fot. 4).
Fot.4 Wygląd wycinka z fotografii 2 w wersji satelitarnej (kliknij rysunek aby powiększyć)

Możliwe jest jego zbliżenie przyciskiem powiększania obrazu (Fot.2) (ikona ze znakami „+” lub „-”) i dająca w efekcie zbliżenie pokazane na Fot.5.
Fot.5 Zbliżenie obrazu z Fot.4 (kliknij rysunek aby powiększyć)

Dzięki temu zabiegowi znajdziemy znaczną ilość szczegółów, ułatwiających poruszanie się w terenie (domy, drogi, drzewa, cieki, samochody, itp).
Należy jednak pamiętać, że:

• Oglądany obraz nie jest obrazem sytuacji aktualnej, lecz zdjęciem np. sprzed dwóch lat. W związku z tym w terenie nie zobaczymy np. widocznego na ekranie samochodu, stogu siana, czy wykopanego rowu.
• Widziany przez satelitę obraz może być przysłonięty chmurami (które widać jako białe plamy) lub zdeformowany cieniami większych obiektów, spowodowanych nasłonecznieniem.
• Zbytnio zbliżony obraz może okazać się niewyraźny. Może to wynikać z powodów technicznych, zależnych od operatora obrazu satelitarnego nie zaś z powodu wady telefonu.
• Korzystanie z map „telefonicznych” może być utrudnione przez zachmurzone niebo lub słaby odbiór sygnału (np. teren górzysty, zalesiony) lub niemożliwe (zbyt szybko rozładowujący się akumulator telefonu).
• Widoczny na ekranie obraz terenu nie jest zorientowany w przestrzeni, trzeba  zatem zastosować procedurę opisaną wcześniej dla map.

Uwaga:
Istnieją aplikacje umożliwiające ściągnięcie do pamięci telefonu wycinków map wybranych przez nas wcześniej. Mogą być one użyte w terenie w trybie off line, już bez włączania internetu, jednakże będą przedstawiać obraz tylko w takich granicach, jakie wcześniej wyznaczymy ramką, co może w terenie okazać się mankamentem.

Ściągnij na pulpit jedną z aplikacji, umożliwiających odczyt współrzędnych GPS miejsca w którym się znajdujesz. Przykład pokazano na Fot. 1 (np. Share my GPS Coordinates) i Fot 7.
Fot.7 Aplikacja do odczytu współrzędnych w miejscu pobytu (kliknij rysunek aby powiększyć)

Gdy chcemy zapisać miejsce pobytu współrzędnymi GPS, włączamy GPS (Fot. 1), ustawiamy telefon poziomo i czekamy, aż na ekranie wyświetli się szerokość i długość geograficzna.

Ściągnij na pulpit jedną z aplikacji, umożliwiających wyszukanie na mapie miejsca o zadanych współrzędnych. Przykład pokazano na Fot.1 (GPS Coordinates) i Fot. 6.
Fot.6 Wyszukiwarka wg zadanych współrzędnych GPS (kliknij rysunek aby powiększyć)

Taka informacja podawana jest obecnie przez wiele hoteli, firm, itp. Wpisz posiadane współrzędne miejsca którego szukasz (włączanie GPS nie jest tu konieczne). Z reguły istnieje możliwość wpisu współrzędnych w układzie dziesiętnym albo klasycznie (stopnie-minutu-sekundy). Gdy tego dokonasz, po chwili mapa przesunie się tak, by widoczny w oknie czerwony krzyżyk pokazał lokalizacje poszukiwanego miejsca.
Uwaga:
Współrzędne GPS miejsc i obiektów podawane są jako stopnie, minuty i sekundy długości i szerokości geograficznej.[Pamiętaj że 10 (stopień) = 60’ minut zaś 1’ (minuta) = 60” sekund].
Na wszelki wypadek podajemy sposób przeliczania „ w obu kierunkach”:

Przykładowy zapis 53^o45^’10^” można przekształcić do zapisu dziesiętnego, tj.: 53 + 45/60 + 10/3600 = 53 + 0,75 + 0,00277 = 53,75277^o
lub odwrotnie, z zapisu dziesiętnego wyznaczyć jego odpowiednik w stopniach, minutach i sekundach, tj.:
Przykładowy zapis 53,75277^o = 53^o + 0,75277 x 60^’ = 53^o + 45,1662^’ = 53^o + 45^’ + 0,1662 x 60^” = 53^o + 45^’ + 10^”